Qozoq oti

Qozoq oti (qozoqcha: Қазақ жылқысы) — mahalliy dasht oti, hozirgi Qozogʻiston hududida yetishtirilgan va hozirda Qozogʻiston Respublikasi va unga tutash hududlarda koʻpaytiriladi.

Bu otlar podaga boy boʻlib, ular choʻponlar tomonidan boqiladigan dashtlarda oʻzlari oʻtlaydilar. Podalar otlardan tashkil topgan. Har bir poda eng koʻpi bilan 50 boshdan iborat: aygʻir poda boshi (aygʻir) hamda podaning himoyachisi va egasi, toʻqqizta toychoq (bie), toʻqqizta yangi tugʻilgan qulin (qulin, qishda esa ular allaqachon jabagʻi deb ataladi), sakkizta qirqimchi (tayi), beshtadan-sakkiztagacha uch yoshlilar (kunan), beshtadan-oltitagacha to‘rt yoshlilar (donen).

Kelib chiqishi

Bu zotning tarixi qadimiy kelib chiqishi bor. Chavandozlar, qadoqlash va goʻsht va sut mahsulotlari uchun yetishtiriladi. Bu zot mustaqil va qadimiy kelib chiqishi bor boʻlib, ular boshqa zotlarning taʻsiri ostida paydo boʻlgan.

Ular uzoq oʻtmishda hozirgi qozoq xalqini tashkil etuvchi qabilalar tomonidan yetishtirilgan va tarbiyalangan. Oltin Oʻrda qabilalari va xalqlari orasida qozoq va moʻgʻul otlari eng koʻp tarqalgan. Qozoq oti egar, oʻram va jabduq ostida, shuningdek, qimiz va goʻsht olishda faol foydalaniladi. Eng qimmatlilari Markaziy Qozogʻistonda keng tarqalgan Jabe (Jebe) tipidagi Gʻarbiy Qozogʻiston naslining massiv uzun otlaridir.

Qozoq otlari orasida pacerlar tez-tez uchraydi. Ular uzoq vaqt hamda uzoq masofalarga yugurishda yuqori chidamlilik koʻrsatadi. Qozogʻistonning turli iqlim sharoitlari taʼsirida turkmanlar, moʻgʻullar, shimolda esa oʻrmon otlari bilan kesishishi natijasida qozoq zoti tarkibida turli xil ekologik tiplar va nasllar shakllangan (Adayev oti, qurbaqalar, as. shuningdek, Gʻarbiy Qozogʻiston, Markaziy Qozogʻiston va Nayman avlodlari). Qozoq oti Oltoydan Kaspiy dengizi va Ural togʻlarigacha boʻlgan turli xil tabiiy sharoitlarga ega boʻlgan ulkan hududda tarqalgan. Barcha qozoq otlari dalalarda oʻzlari oʻtlaydi, qishda oziqlanishning asosiy usuli bu tebenevka (qishda qor ostidan va 40 sm chuqurlikdan tuyoqlar bilan qorni qazib yemish izlash).

Tashqi koʻrinish

Qozoq oti asosan kichik bo‘yli, mustahkam tuzilishga ega. Mastlar juda xilma-xildir. Oʻrtacha oʻlchovlar (santimetrda): boʻyi 140 — 165, qiya tana uzunligi 140 — 144, koʻkrak qafasi 156 — 164, metakarpus aylanasi 16 — 18. Otlarning vazni 320 — 360 kg. Ularning sut mahsuldorligi kuniga 8-9 litrni tashkil qiladi. Qozoq zotli otlarda uch yuzga yaqin rang mavjud.

Qozoq otlarining o‘ziga xos xususiyati sovuqqa chidamliligi. Shunday qilib, otlar minus -45 darajagacha bo‘lgan haroratda o‘tlaydi, bu har xil zotdagi har bir otga bardosh bera olmaydi. Ular juda chidamli bo‘lib hozirda ham poygalarda qatnashadilar, masalan, alaman-baigda, 25 kilometr masofada. 1950-yilda Olgiy-Qobda shaharlari oʻrtasida 400 kilometrlik masofa bosib oʻtilgan. Ot universal ot sifatida o‘stirilgan, u mo‘g‘ul otidan kattaroq, egar ostida zo‘r, sovuqqa chidamli, tez tiklanadi, ochlik va tashnalikka oson chidaydi, oddiy va yetarlicha katta, ya‘ni ko‘proq go‘sht (go‘sht mahsuldorligi tana viznining 50% foizidan ko‘proqni tashkil qiladi) beradi, biyalari esa juda koʻp qimiz (sut) beradi.

Yana qarang

Adabiyot

Katta sovet sntsiklopediyasi, Qozoq oti.
A.U. To‘qtabay, Qozoq oti tarixi.
V.V. Radlov, Sibirdan

Havolalar

Казахская лошадь — статья из Большой советской энциклопедии.
Владимир Грамм 06.03.2009 https://www.gazeta.ru